Đỗ Phủ, còn được biết đến với các hiệu là Thiếu Lăng dã lão, Đỗ Lăng bố y, hoặc Đỗ Lăng dã khách, là một danh nhân vĩ đại trong lịch sử văn học Trung Quốc, xuất sắc trong thời kỳ nhà Đường. Ông được coi là một trong hai nhà thơ lớn nhất của thơ ca Trung Quốc, cùng với nhà thơ Lý Bạch. Có tài năng vượt trội và đức độ cao thượng, Đỗ Phủ đã nhận danh hiệu Thi Thánh hay Thi sử từ các nhà phê bình Trung Quốc.
Năm 740, cha Đỗ Phủ qua đời. Dù có thể nhận chức quan dân sự theo cấp bậc của cha, ông đã nhường quyền lợi này cho một người em cùng mẹ. Vào mùa thu năm 744, ông gặp Lý Bạch lần đầu tiên và họ đã phát triển một tình bạn sâu sắc dựa trên chung đam mê thơ ca. Dù Đỗ Phủ còn trẻ thì Lý Bạch đã là một danh nhân văn học. Cả hai đã viết nhiều bài thơ ca ngợi nhau và chỉ gặp nhau một lần nữa vào năm 745.
Tháng 12 năm 755, cuộc biến loạn An Lộc Sơn đã gây ra sự hỗn loạn và tàn phá toàn cầu trong suốt 8 năm. Đỗ Phủ trải qua cuộc sống không ổn định do chiến tranh, không thể định cư lâu dài tại một nơi. Tuy nhiên, thời gian này đã giúp ông trở thành một nhà thơ đồng cảm với nỗi khổ và bất hạnh của người dân thường. Cảnh ngộ và tâm tư của ông đã trở thành chủ đề chính trong các tác phẩm thơ ca.
Năm 756, Huyền Tông thoái vị và Đỗ Phủ quyết định rời kinh đô để gia đình tìm nơi trú ẩn, sau đó ông ủng hộ triều đình mới của Túc Tông. Nhưng trên đường đi, ông bị quân lính bắt và trở về Trường An. Mùa thu, vợ ông sinh con trai út. Năm sau đó, ông trốn khỏi kinh đô và được giữ chức Tả thập di trong triều đình mới từ tháng 5/757.
Năm 760, ông định cư tại Thành Đô (tỉnh Tứ Xuyên) và sống ở đó trong nhiều năm sau này. Mùa thu cùng năm, ông gặp khó khăn và phải gửi thơ xin cầu giúp đỡ đến người quen. May mắn, ông nhận được sự giúp đỡ từ bạn và đồng môn Nghiêm Vũ, người đương triều trấn thành ở Thành Đô. Thời gian sống tại thảo đường này là giai đoạn bình yên và hạnh phúc nhất của Đỗ Phủ.
Trong suốt cuộc đời, ông có nhiều tham vọng, trong đó tham vọng lớn nhất là được phụng sự nhân dân và đất nước bằng cách giữ chức quan. Nhưng ông không thể thực hiện được ước mơ này. Cuộc đời ông bị đảo lộn hoàn toàn bởi biến cố An Lộc Sơn năm 755.
Sự nổi tiếng của Đỗ Phủ không thể phủ nhận, nó đã trở thành một thước đo quan trọng tương tự như trường hợp của nhà văn William Shakespeare ở Anh. Đối với mỗi nhà thơ Trung Quốc, không thể tránh khỏi ảnh hưởng từ ông. Đỗ Phủ đã để lại dấu ấn sâu sắc trong văn học Trung Quốc, và tài năng và phẩm chất đặc biệt của ông là không thể thay thế.
Truyền thống thơ của Đỗ Phủ không thể tái hiện hoàn toàn, và không có một nhà thơ nào có thể được xem như một “Đỗ Phủ thứ hai”. Tuy nhiên, các nhà thơ sau đó đã tiếp nối và phát triển truyền thống thơ ca của ông trong từng khía cạnh cụ thể. Họ không chỉ tự hào về di sản của ông mà còn đưa vào những ý tưởng và cảm hứng mới của riêng mình.
Bạch Cư Dị, một trong những nhà thơ tài hoa sau Đỗ Phủ, đã tập trung vào việc viết về cuộc sống của dân nghèo và người dân bình thường. Tình cảm sâu nặng với đất nước của Lục Du được thể hiện rõ qua những tác phẩm của ông. Còn Mai Nghiêu Thần, ông đã tạo nên những bức tranh sống động về cuộc sống hàng ngày của con người, tạo ra những câu chuyện bình dị và chân thực trong thơ ca.
Những nhà thơ này đã kế thừa và phát triển những đặc điểm riêng biệt của Đỗ Phủ, tạo nên sự đa dạng và phong phú trong văn học Trung Quốc. Tuy không thể so sánh với Đỗ Phủ trong toàn diện, nhưng họ đã góp phần làm cho văn học Trung Quốc ngày càng phong phú và đa dạng hơn.
Điều quan trọng là, sự ảnh hưởng của Đỗ Phủ trải dài qua nhiều thế hệ và vẫn tiếp tục tồn tại trong lòng của người đọc. Từng nhà thơ và văn sĩ của Trung Quốc đều đặt lòng biết ơn và kính trọng ông, và các tác phẩm của ông vẫn là nguồn cảm hứng bất tận cho những người yêu thơ ca và văn học Trung Quốc.
2. Phong cách sáng tác của nhà thơ Đỗ Phủ:
– Về ngôn ngữ, thơ Đỗ Phủ thường được coi là có đặc điểm “trầm cảm”, ngôn ngữ và cấu trúc diễn ngôn đầy biến hóa, nhấn mạnh chính xác từ ngữ, câu văn. Từ “chán nản” lần đầu tiên được nhìn thấy ở các triều đại phía Nam.
– Về hình ảnh, tính cá biệt trong lựa chọn hình tượng trong thơ Đỗ Phủ là cơ sở của ngôn ngữ thơ Đỗ Phủ. Những hình ảnh thường xuất hiện trong các bài thơ của ông, chẳng hạn như phong cảnh thiên nhiên, mây mùa thu, tiếng vượn kêu, ngọn đuốc, hẻm núi chảy xiết, con thuyền cô đơn, hoa rơi và hoàng hôn, cũng như những người bình thường như Cô gái dệt vải, lão nông và các thế lực hùng mạnh khác. Tất cả đều thể hiện sự nhiệt tình của Đỗ Phủ đối với việc “trẻ hóa thiên hạ, tố cáo loạn lạc, phẫn nộ trước sự hoành hành, tiếc thương cho sự lưu lạc, bi thương cho sự mất mát của cuộc đời, nuối tiếc vì cạn kiệt nguồn vật chất. Chính việc bộc lộ những cảm xúc nặng trĩu ấy đã làm cho ngôn ngữ thơ Đỗ Phủ có khuynh hướng “trầm uất, uất ức”.
– Về phong cách thơ Đỗ Phủ có sự u sầu và bức bối, ngôn ngữ tinh tế, nhịp điệu chặt chẽ miêu tả sâu sắc những hình ảnh tinh tế và sinh động.
– Về nhịp điệu, thơ Đỗ Phủ có nét chữ tinh tế, đường nét gãy gọn, phù hợp với “vẻ đẹp kiến trúc” của thơ ca Trung Quốc. Ngoài ra, Đỗ Phủ còn có nhiều sáng tạo về thể loại, điển hình là sự sáng tạo trong thể ngũ thất luật cũng là một nét độc đáo trong sáng tạo văn học của ông.
– Về nội dung thơ Đỗ Phủ, phần lớn tác phẩm của ông phản ánh nhân sinh quan xã hội đương thời, đề tài rộng rãi, ý nghĩa sâu rộng. Đặc biệt miêu tả nỗi thống khổ của nhân dân, bày tỏ lòng thương dân, thương dân. vì dân, lo cho nước và dân. Những bài thơ của ông được gọi là lịch sử thơ ca, kiểu sáng tác này lần đầu tiên xuất hiện vào cuối thời nhà Đường.
3. Sự nghiệp sáng tác của nhà thơ Đỗ Phủ:
Ở tuổi trung niên, Đỗ Phủ vì lối thơ u sầu và thất vọng, ông quan tâm đến đất nước và con người, vì vậy những bài thơ của Đỗ Phủ được gọi là “Thơ sử”. Thơ của ông ở thể loại cổ phong, thơ có nhịp điệu, phong cách đa dạng, bốn chữ “chán nản thất vọng” tóm tắt chính xác phong cách sáng tác của anh, mà cái chính là trầm mặc. Đỗ Phủ sống trong thời kỳ lịch sử khi nhà Đường từ thịnh sang suy, hầu hết các bài thơ của ông đều đề cập đến xã hội loạn, đen tối chính trị và nỗi thống khổ của nhân dân. Những bài thơ của ông phản ánh những mâu thuẫn xã hội và nỗi thống khổ của nhân dân lúc bấy giờ, thể hiện lòng nhân từ cao cả của Nho giáo và tinh thần khẩn trương mạnh mẽ, nên được mệnh danh là “thơ sử”. Đỗ Phủ lo cho nước và cho dân, có nhân cách cao thượng. Đỗ Phủ đã viết hơn 1.500 bài thơ trong cuộc đời mình, trong đó có nhiều bài thơ nổi tiếng được lưu truyền qua các thời đại, chẳng hạn như Vọng nhạc, Bình xa hành, Thứ lão vô thanh lệ thùy huyết, Nguyệt dạ, Xuân Vọng, Đăng nhạc dương lâu… Những bài thơ mà Đỗ Phủ lưu truyền thuộc loại phong phú nhất trong các bài thơ Đường. Ông là một trong những nhà thơ kiệt xuất nhất đời Đường, có ảnh hưởng sâu rộng đến hậu thế.
Nhịp thơ chiếm một vị trí rất quan trọng trong thơ Đỗ Phủ. Thành tựu của thơ quy luật của Đỗ Phủ nằm ở việc mở rộng phạm vi biểu đạt của thơ quy luật. Ông không chỉ dùng câu thơ để viết văn giải trí, ngâm xướng, du ký, yến tiệc, phong cảnh mà còn dùng câu thơ để viết thời sự. Khó viết các vấn đề thời sự bằng thơ quy định, bị hạn chế về số từ và nhịp điệu, nhưng Đỗ Phủ có thể sử dụng nó một cách tự do. Thơ quy củ của Đỗ Phủ viết theo chiều dọc, chiều ngang, khả năng biến hóa cực cao, nhịp nhàng mà không thấy nhịp điệu gò bó, đối ý gọn gàng không lộ dấu vết đối ý.
Thành tựu cao nhất của thể thơ Đường luật của Đỗ Phủ có thể nói là lối viết này trôi chảy uyển chuyển, không có dấu vết, nếu viết tùy tiện thì người ta quên mất đó là thể thơ Đường luật. Như bài “Mưa đêm xuân vui”:
“Trời mưa biết mùa, khi xuân sang
Lẻn vào đêm theo gió, ẩm ướt vạn vật.
Nơi nhìn thấy lúc bình minh,
Và hoa nặng trĩu trong thành quan “
Bốn câu cuối dùng nước chảy để viết ra sự quyến rũ của mưa xuân một lượt đến lặng lẽ và bất ngờ, và câu đối cuối cùng viết một loại bất ngờ khi chợt nhìn lại.
