Chiếc thuyền chở vua, thầy dạy học, và cha mình (quân, sư, phụ) đi đến giữa sông chẳng may bị đắm, chỉ có thể cứu được một người thôi, thế thì ngươi cứu ai?
Câu đố đắm thuyền
Năm 1308 đời vua Trần Anh Tông, Mạc Đĩnh Chi đi sứ nhà Nguyên để chúc mừng vua Nguyên Vũ Tông mới lên ngôi.
Khi mọi chuyện xong xuôi, sứ bộ bái biệt vua Nguyên để về nước, thì Hoàng đế nhà Nguyên cùng quần thần ra câu đố hiểm hóc, yêu cầu trả lời đúng mới được ra về. Câu hỏi như sau:
“Có một chiếc thuyền, trong đó có vua, thầy dạy học, và cha mình (quân, sư, phụ) bơi đến giữa sông chẳng may gặp sóng lớn đắm thuyền. Khi ấy ngươi ở trên bờ ra cứu, nhưng chỉ có thể cứu được một người thôi, thế thì ngươi sẽ chọn cứu ai?”
Nếu chọn cứu vua sẽ giữ được chữ ‘trung’, chọn cứu cha thì giữ được chữ ‘hiếu’, chọn cứu thầy thì giữ được chữ ‘nghĩa’.
Nhưng chọn cứu ai thì cũng không thể giữ được hai chữ còn lại. Vào thời kỳ đó, chỉ cần phạm vào một trong 3 tội bất trung, bất hiếu, hoặc bất nghĩa đều có thể bị xử hình phạt nặng. Như vậy trả lời sai sẽ bị tội phanh thây, chém đầu hoặc lưu giữ lại, dẫn đến nước Việt mất nhân tài.
Mạc Đĩnh Chi đã ung dung trả lời: Thần đứng trên bờ, thấy thuyền bị đắm, tất phải vội vã nhảy xuống sông bơi ra cứu, hễ thần gặp ai trước thì thần cứu người ấy trước, bất kể người ấy là vua, thầy học hay cha mình.
Văn tế Công chúa
Đoàn Sứ giả Đại Việt đang chuẩn bị hành lý về nước vì đã hoàn thành sứ mệnh Vua giao thì một tình huống bất ngờ xảy ra: Công chúa nhà Nguyên qua đời, vua Nguyên sai Sứ thần của Triều đình đến gặp Mạc Đĩnh Chi và nói:
– Thưa tiên sinh, hôm nay đại bất hạnh cho hoàng tộc, bà Trưởng Công chúa đã mất, Thánh thượng biết ngài là người có giọng đọc tốt, hơn nữa tiên sinh lại là người ngoài nên Triều đình có ý muốn nhờ tiên sinh đọc bài điếu văn cho thêm phần trang trọng.
Mạc Đĩnh Chi nhận lời:
– Tôi cũng muốn đến để viếng Công chúa và chia buồn với nhà Vua, nhưng chẳng hay bài điếu văn này, Triều đình muốn tôi phải viết ý tứ gì?
Sứ giả nhà Nguyên nói:
– Bài điếu văn đã được viết sẵn rồi. Chỉ dám phiền tiên sinh đọc mà thôi.
Tang lễ được cử hành rất linh đình để khoe sự giàu sang và truyền thống nghi lễ của nước lớn. Đến ngày cuối lúc an táng Công chúa, Mạc Đĩnh Chi được mời vào cung để đọc điếu văn.
Xuất khẩu thành thơ
Một viên quan long trọng nâng hai tay ngang đầu chuyển cho ông bài điếu văn viết trong chiếc quạt. Đây là điều trước giờ chưa từng xảy ra. Khi mở chiếc quạt ra, bài điếu văn chỉ có một chữ “Nhất” to tướng trên đó.
Gặp sự việc như vậy, Mạc Đĩnh Chi không hề bối rối, ông biết chắc chắn thế nào người Nguyên cũng thử tài mình bằng những cách thức vô cùng hiểm hóc.
Sau một thoáng suy nghĩ, ông lấy giọng đọc sang sảng lâm ly bài điếu sau:
Thanh thiên nhất đóa vân
Hồng lô nhất điểm tuyết
Thượng uyển nhất chỉ hoa
Quảng Hàn nhất phiến nguyệt
Y! vân tán, tuyết tiêu, hoa tàn, nguyệt khuyết.
Nghĩa là:
Trời xanh có một đám mây
Trong bầu vũ trụ có một điểm tuyết
Trong vườn thượng uyển có một cành hoa
Cung Quảng Hàn có một vầng trăng
Than ôi! mây đã tan, tuyết đã tan, hoa đã tàn
Vầng trăng đã khuyết!
Đọc xong với vẻ mặt buồn rầu, ông nghiêm trang bước ra trước sự xúc động nghẹn ngào của những cung phi mỹ nữ và trước vẻ chưng hửng của Vua tôi nhà Nguyên; vì họ đã giương bẫy để hại sứ nước Đại Việt.
Do tài trí tuyệt vời mà sứ giả Đại Việt ung dung đi ra trước sự khâm phục của mọi người. Mạc Đĩnh Chi lại tạo ra một kỳ tích có một không hai trong lịch sử văn chương chữ nghĩa trong thời đại của ông.
Tài năng ứng đối của Mạc Đĩnh Chi quả khiến người đời khâm phục, đáng nói hơn, ông đã dùng tài năng của mình làm rạng danh đất nước, chứng tỏ được khí phách của người dân nước Việt. Những giai thoại thú vị về vị Trạng nguyên này sẽ mãi được hậu thế đời đời lưu truyền và khen ngợi.
Thái An
Theo chonthieng
Nguồn copy: https://vandieuhay.net
