Tiếp theo Phần 1, Phần 2.
Nàng không chỉ là tài nữ có thể viết sử thư, mà còn là một thục nữ có phẩm đức cao thượng. Đương thời Hoàng đế còn thỉnh nàng dạy học cho Hoàng hậu và các phi tần. Sau khi nàng mất, Thái hậu vì nàng mà mặc y phục màu trắng. Đó là người phụ nữ nào vậy? Chúng ta hãy cùng tìm hiểu về “Nữ thánh nhân” tài cao đức sáng, bậc thầy chốn hậu cung: Ban Chiêu.
Xuất thân hiển quý, tài học uyên thâm
Ban Chiêu, tự là Huệ Ban, còn có tên là Huệ Cơ, là một sử gia kiêm văn học gia thời Đông Hán. Nàng sinh ra ở An Lăng, Phù Phong (nay thuộc Hàm Dương, Thiểm Tây).
Ban Chiêu sinh ra trong một gia đình danh giá, phụ thân là Ban Bưu, một bậc thầy Nho học nổi tiếng thời Đông Hán; huynh trưởng là Ban Cố, một sử học gia trứ danh; thứ huynh là Ban Siêu, tên tuổi gắn liền với câu chuyện “Gác bút tòng quân”. Ban Siêu đi sứ Tây Vực an định biên giới của nhà Đông Hán, lập được công lao hiển hách. Sinh trưởng trong gia đình quyền thế theo nghiệp Khổng Nho, gia phong thuần chính, lại thông minh siêu phàm, Ban Chiêu từ nhỏ đã đọc nhiều cổ thư, kiến thức uyên bác, sớm bộc lộ năng khiếu văn chương. Giống như hai người anh của mình, sở trường đặc biệt của nàng chính là nghiên cứu lịch sử.
Năm 14 tuổi, Ban Chiêu được gả cho Tào Thọ (Tào Thế Thúc), một học sĩ cùng quận. Tào Thế Thúc mất sớm, Ban Chiêu mang theo ba người con trở về nhà mẹ đẻ, giúp phụ thân và huynh trưởng chỉnh lý thư tịch, cho đến khi mất cũng không tái giá. Nàng tuân thủ nghiêm ngặt các quy phạm dành cho nữ giới, cử chỉ hợp với lễ nghi, khí tiết phẩm hạnh được mọi người khen ngợi.
Kế thừa chí hướng của huynh trưởng, viết tiếp “Hán Thư”
Khi Ban Chiêu 43 tuổi, huynh trưởng Ban Cố vì liên quan đến vụ án Đậu Hiến mà bị bức chết trong tù, không thể kế thừa chí hướng của phụ thân hoàn thành cuốn “Tiền Hán Thư.” Năm 99 sau Công nguyên, Ban Chiêu phụng lệnh vào Đông Quan Tàng Thư Các của hoàng thất, tiếp tục hoàn thành cuốn “Hán Thư” mà huynh trưởng chưa viết xong.
Vào thời điểm đó, học vấn uyên bác của Ban Chiêu đã vang danh thiên hạ, ngay cả Mã Dung, đại Nho sĩ nhà Đông Hán cũng muốn thỉnh giáo nàng. Hán Hòa Đế nhiều lần triệu kiến Ban Chiêu vào cung, để nàng làm thầy dạy học cho Hoàng hậu và các quý nhân, ban cho hiệu là “Đại Gia,” danh xưng “Tào Đại Gia” của nàng cũng có nguồn gốc từ đó.
Ban Chiêu sắp xếp lại các bản thảo gốc của “Hán Thư,” cẩn thận hiệu đính sửa chữa, bổ sung những thiếu khuyết, sai sót. Ngoài ra, nàng còn bổ sung các thiên “Bát biểu,” “Thiên văn chí” còn dang dở của Ban Cố, đồng thời viết thêm thiên “Cổ kim nhân biểu.”
Trong quá trình biên chép sử thư, Ban Chiêu rất xem trọng tư tưởng sử thư chính thống, lấy đạo tu thân trị quốc của các bậc Thánh vương minh quân làm chuẩn mực giá trị cho hậu thế. Đồng thời, nàng tuân theo sự thật lịch sử, không hư mỹ, không che giấu điều ác, tôn sùng bậc quân chủ dùng đức trị quốc, kiến nghị nếu muốn ổn định và hòa bình lâu dài, người trị quốc nên kính trời thương dân, nghiêm khắc với bản thân, trọng người có đức có tài.
Phu tử, huynh muội dốc lòng biên chép, tác phẩm sử học lớn có tên “Hán Thư” mang theo tâm huyết của ba người thuộc hai thế hệ cuối cùng đã hoàn thành, tổng cộng có 100 quyển, 80 vạn chữ, Ban Chiêu vì thế gần như đã hao mòn hết tinh lực.
Dâng thư lên Thiên tử, giúp sư huynh trở về quê nhà
Ban Siêu là người anh thứ hai của Ban Chiêu. Dưới thời Hán Hòa Đế, ông đã trấn thủ biên cương hơn 30 năm. Đến tuổi xưa nay hiếm (tức hơn 70 tuổi), ông rất nhớ nhà, thỉnh cầu từ quan về quê, nhưng Hán Hòa Đế không tìm được người thay thế phù hợp nên không ân chuẩn.
Muội muội ông là Ban Chiêu đã dâng thư lên Hán Hòa Đế, khẩn cầu Hán Hòa Đế ân chuẩn cho ca ca của nàng được “lá rụng về cội.” Trong bản tấu, nàng không hề suy tính chuyện riêng tư gia đình, mà đứng trên góc độ đại nghĩa của quốc gia để thuyết phục Hán Hòa Đế. Nàng nói, các nước ở Tây Vực đông đảo, cục diện phức tạp, hơn nữa “sợ tráng khinh già” (e ngại người trẻ, khinh nhờn người già), mặc dù Ban Siêu xem thường cái chết, nhưng so ra tuổi già sức yếu, e là Tây Vực đang chờ thời cơ làm loạn, Hoàng thượng nên sớm phái trọng thần trẻ tuổi uy mãnh trấn giữ biên cương, để triều đình không phải lo lắng.
Đồng thời, Ban Chiêu còn khẩn cầu Hán Hòa Đế đề cao đạo hiếu trong thiên hạ, để thu phục lòng dân, khiến muôn dân quy phục. Nếu như để người anh Ban Siêu trở về quê nhà, không chỉ khiến Ban gia vĩnh viễn ghi nhớ ân tình khắc cốt ghi tâm của Hoàng đế, mà toàn thiên hạ đều sẽ cảm động vì đại ân của Ngài, càng yêu nước kính vua hơn.
Sau khi đọc tấu thư, Hán Hòa Đế cảm động không thôi, liền để Ban Siêu cáo lão hồi hương.
Phò tá Thái hậu, trợ giúp triều chính
Đặng Thái hậu mới chỉ 24 tuổi, sau khi Hán Hòa Đế băng hà, bà phải thượng triều chấp chính. Bà rất cần những thân tín có đức có tài để trợ giúp tân Hoàng đế còn nhỏ tuổi, do đó đã hạ chiếu triệu Ban Chiêu vào cung dạy học và trợ giúp triều chính.
Ban Chiêu thông thuộc sử thư cũng như mọi việc thịnh – loạn – trị – suy của các triều đại, được – mất, tiến – thoái trong lòng đều hiểu rõ, do đó nàng phò tá Đặng Thái hậu thuận buồm xuôi gió.
Có một lần, Đại tướng quân trấn thủ biên cương Đặng Chất, anh trai của Đặng Thái hậu, vì mẫu thân qua đời nên xin từ chức về quê. Đặng Thái hậu không muốn ông từ chức, liền hỏi ý Ban Chiêu. Ban Chiêu đáp, Đại tướng quân kiên quyết giữ nghĩa trung hiếu, thỉnh cầu từ chức, chính là đang lúc công thành danh toại mà rút lui, nếu không cho phép, sau này danh xưng khiêm nhường cũng khó có thể bảo đảm được. Nàng cũng chính là ngầm nói với Đặng Thái hậu rằng, hãy nên dũng cảm rút lui, bởi sau này khi bà không còn chấp chính, bất kỳ chuyện gì cũng đều có thể dẫn đến đại họa. Đặng Thái hậu ngay lập tức chấp thuận kiến nghị của Ban Chiêu.
Cần mẫn viết “Nữ giới,” điển phạm về nữ đức
Lúc Ban Chiêu đã cao tuổi, lo lắng rằng mình không sống được bao lâu nữa, hy vọng có thể để lại di huấn cho hậu bối, để tránh hậu bối vô tri thất lễ làm ô nhục thanh danh của gia tộc. Vì vậy, bà đã viết bảy chương “Nữ giới,” nêu rõ tường tận rằng một người vợ, một người con dâu nên làm như thế nào mới có thể tự tôn tự ái, không bị người khác khinh bạc.
“Nữ giới” đúc kết từ kinh nghiệm tu dưỡng cả đời của Ban Chiêu, văn từ khẩn thiết, hàm ý sâu sắc và chứa đầy trí huệ. Từng câu từng chữ đều khiêm tốn và tự ước thúc bản thân, thể hiện dụng tâm lương thiện, khắc khổ của người trưởng bối, vô cùng cảm động lòng người.
Nàng dạy nữ nhi lấy dịu dàng làm vẻ đẹp, lấy cung thuận khiêm nhường làm đức hạnh. Nhắc đến đức khiêm nhường, Ban Chiêu nói: “Khiêm nhượng cung kính, tiên nhân hậu kỷ. Hữu thiện mạc danh, hữu ác mạc từ. Nhẫn nhục hàm cấu, thường nhược úy cụ, thị vị ti nhược hạ nhân dã.” (Làm phụ nữ thì phải khiêm nhường, cung kính. Gặp việc tốt luôn nhường người khác trước, mình lùi lại phía sau. Làm việc tốt không được khoe khoang tự mãn, làm việc sai không được thoái thác trách nhiệm. Có đức nhẫn nhục chịu đựng, luôn giữ tâm kính sợ, dè dặt cẩn thận. Làm được như vậy chính là kẻ dưới khiêm nhường rồi vậy).
Khiêm nhường ở đây không phải là hèn mọn ti tiện, mà là khiêm tốn dịu dàng, giống như đức tính khiêm cung của người quân tử. Nữ nhi cần phải có đủ “khiêm hư nhẫn nhường” (khiêm tốn, nhẫn chịu), “nội liễm khúc tòng” (khúc ở đây là chỉ bao dung, thành toàn cho người khác, vô tư thuận theo, không phải vì để bảo vệ bản thân mà bất đắc dĩ gây chuyện ủy khuất để cầu toàn). Điều tốt đẹp thì nhường cho người khác trước, bản thân khiêm tốn lùi lại sau, làm việc tốt không được khoa trương, đắc ý, làm sai rồi không được trốn tránh trách nhiệm. Nhẫn nhịn gánh trọng trách, thường tự suy xét bản thân chỗ nào làm chưa đủ tốt, luôn đặt mình ở vị trí thấp hơn người khác.
Kỳ thực, theo quan điểm ngày nay, nữ nhi như thế thì ai cũng yêu quý và tôn trọng, sao có thể xem là hèn mọn ti tiện? Và đây mới là đại trí tuệ của một nữ nhân.
Khi Ban Chiêu lâm bệnh qua đời, Hoàng Thái hậu đã mặc y phục màu trắng để biểu thị lòng tôn kính. Về sau, cuốn “Nữ giới” đã được Trưởng Tôn Hoàng hậu của Đường Thái Tông khuyến khích dành cho nữ tử thiên hạ, trở thành sách giáo khoa phải học của các phi tần và nữ tử gia đình quý tộc. Ban Chiêu cũng được hậu thế tôn xưng là “Nữ thánh nhân” và “Nho lâm nữ thánh”.
Lan Chi sưu tầm
Nguồn: Epochtimesviet (Xuân Hoàng)
